برنزه کردن پوست
برنزه شدن به نوعی از تیره شدن رنگ پوست در مقابل نور اطلاق میگردد. این تغییر رنگ در اثر تحریک سلولهای ملانوسیت پوست (سلولهای تولید کننده و ذخیره کننده رنگدانه) در مقابل نور و تولید ملانین (رنگدانه پوست) توسط آن ها صورت میپذیرد. بی شک پوست را میتوان اولین و محکمترین سدی حفاظتی بدن در برابر عوامل محیطی آسیب رسان از قبیل سرما، گرما، نور، انواع ذرات، سموم،میکروبها و غیره دانست.
از جمله این عوامل آسیبرسان، نور خورشید در محدوده طول موج کوتاه یا فرابنفش (UV) میباشد. نور آفتاب دارای 3 محدوده طول موج در طیف اشعه UV است که شامل UVA، UVBو UVC میشود. در این میان UVAدارای بیشترین طول موج، کمترین انرژی و بیشترین نفوذ به داخل پوست و UVC دارای کمترین طول موج، بیشترین انرژی و کمترین قابلیت نفوذ میباشد. UVB بین UVAو UVC قرار میگیرد. خوشبختانه اشعه UVC توسط لایه ازون و لایههای بالای جو جذب شده و به زمین نمیرسد. اما UVAو UVB به زمین رسيده و بنابراين مي تواند به پوست نفوذ يابد. UVB در لایههای بالایی اپیدرم پوست نفوذ کرده و مسئول آفتاب سوختگی پوست است. UVA به لایههای پایینتر پوست نفوذ كرده و سبب تحریک نابهجای کلاژن سازی و درنتیجه چرمی، سفت و ضمخت شدن پوست و ایجاد چین و چروک در آن میشود. هر دو اشعه UVAو UVB با نفوذ به پوست سبب ایجاد جهشهایی در DNA سلولهای پوست شده و از آن طریق خطر ابتلا به سرطان پوست را افزایش میدهند. پوست انسان به طور طبیعی برای حفاظت از محتوای ژنتیکی (DNA) خود رنگدانه ای به نام ملانین تولید مي نمايد كه در سلولهای ملانوسیت اپیدرم تجمع مي يابد. این رنگدانه ها مانع از نفوذ اشعههای زیان آور نور خورشید به لایههای زیرین شده و DNA سلولی را از آسیب محافظت میکند. تولید رنگدانه برای ایجاد حفاظت بیشتر در شرایط آفتاب شدید افزایش مییابد. عمل برنزه کردن در واقع استفاده از این قابلیت پوست برای تغییر رنگ در مقابل نور است.
فرآیند برنزه کردن اولین بار در جوامع اروپایی مطرح گردید و توسط زنان جوان اروپایی که رنگ بسیار روشنی داشتنداستفاده شد. طی قرن بیستم باگسترش روند شهرنشینی وکاردرمحیط های بسته،رونداستفاده از روش هایی برای جبران کمبود دریافت آفتاب در این جوامع شکل گرفت. یکی ازاین عادات حمام آفتاب بودکه افراد برای مدت هاوبدون استفاده از هرگونه محافظی درجلوی آفتاب به استراحت می پرداختند تا نیاز بدن به ویتامینD را تامین کنند. بعدها این پدیده به یک عادت در بین افراد مرفه تبدیل گردید شاید به این دلیل که فقط افراد ثروتمند زمان لازم برای اجرای آن را داشتند به تدریج این تغییر رنگ دراثر آفتاب سوختگی به یک نماد از قدرت تبدیل گردید و به عنوان یک زیبایی تلقی شد.
نور خورشید علاوه بر اثرات روانی اثبات شده آن از قبیل اثرات ضد افسرگی و ایجاد احساس شادی و سلامت در انسان، سبب تولید ویتامین D از پیشسازهای آن در بدن میگردد. اما با توجه به اثرات بسیار مضر اشعههای UV، توصیه میشود که به جای قرارگیری در برابر آفتاب، نیاز بدن به ویتامین D از راههای امنتر دیگر از قبیل مصرف غذاها و مکملهای دارویی تامین گردد.
فرآیند برنزه کردن به صورت زير انجام میگیرد:
1_ به صورت طبیعی با استفاده از نور خورشید: در این روش فرد با توجه به درجه تیرگی مطلوب خود مدت زمان خاصی در برابر نور آفتاب قرار میگیرد.نحوه تغییر رنگ بستگی به کیفیت نورخورشید دارد. مثلاً درکنار دریارنگ پوست برنزه متمایل به سیاه می شود درحالی که درکوهستان به سرخی تمایل پیدا می کند. زیرادرکوهستان طول موج اشعه کوتاه تر است وانعکاس نور آفتاب نوعی اتساع شدید عروقی بوجود می آورد.
2- به صورت مصنوعی با استفاده از سولاریم (تشکهای خورشیدی): در این روش فرد به مدت 5 تا 15 دقیقه داخل محفظههای قرار میگیرد که به صورت مصنوعی اشعههای UVرا توسط لامپهای مخصوصی ایجاد میکند. این لامپها اشعه UVAو UVB را مشابه آنچه که در ظهر یک روز تابستانی به زمین میرسد به صورت 95 درصد UVAو 5 درصد UVB ساتع میکنند.
گاها این تصور اشتباه وجود دارد که استفاده از سولاریم برای برنزه کردن، ایمن و بیخطر است. اما در مطالعاتی که صورت گرفته ارتباط استفاده از این روش برنزه کردن با افزایش خطر ابتلا به انواع سرطانهای پوست از قبیل ملانوما به اثبات رسیده است. با اینکه استفاده از این روش برای برنزهکردن قابل کنترلتر میباشد اما میتوان گفت "هیچ روش برنزه کردنی بدون وارد کردن آسیب به پوست وجود ندارد."
از این رو وزارت بهداشت استفاده از سولاریوم را در آرایشگاهها و سالنهای زیبایی ممنوع اعلام کرده و کاربرد آن را زیر نظر پزشک متخصص مجاز دانسته است. همچنین به خاطر مضر بودن این اشعه واستفاده بیرویهبعضی افراد ازآن،سازمان بهداشت جهانی قوانینی برای کنترل این پدیده تعریف کرده وبه چند گروه درباره برنزه کردن پوستشان هشدار داده است:
· افرادی که موهای بور و چشمهای روشن دارند،اشعه ماورای بنفش،به پوست آنها بیشتراز بقیه آسیب میرساند.
· افرادزیر 18 سال،نبایدازدستگاههای سولاریوم استفاده کنند یا حمام آفتاب بگیرند.
· کسانیکه کک ومک وخالهای زیاد،زخمهای پوستی یاسابقه آفتاب سوختگی در بچگی ودرهرمرحله ای از زندگیشان داشتهاند، نباید با استفاده از سولاریوم یانورآفتاب پوستشان رابرنزه کنند.
· از آنجایی که برخی داروها از قبیل برخی آنتی بیوتیك ها،آنتی هیستامین ها،داروهای ضدبارداری،داروهای ضدافسردگی دارای عوارض ناخواسته افزایش حساسیت به نور (Photosensivity) هستند، افرادی که داروی خاصی مصرف می کنند،باید قبل از برنزه کردن باپزشک متخصص مشورت کنند.
· به خانمها هم توصیه شده که موقع برنزه کردن از لوازم آرایشی استفاده نکنند، چون امکان بروز واکنشهای حساسیتی را افزایش میدهد.
3- به صورت شیمیایی با استفاده از فرآوردههای اتوبرنزه: در این روش با استفاده از اسپریها، کرمها و ژلهای برنزه کننده همراه یا بدون قرار گرفتن در معرض نور تغییر رنگ در پوست اعمال میشود.
به هر روشی که برنزه شدن صورت گیرد، سوزش و تحریک پذیری پوست، سوختگی، ایجاد چین و چروک و افتادی پوست، بروز لکههای پوستی و کک ومک میتوان از عوارض ناخواسته این فرآیند باشد که البته با تکرار و کاربرد مزمن این روشها احتمال آسیب نیز افزایش مییابد. در نتیجه با توجه به احتمال افزایش خطر ابتلا به سرطان پوست که در مطالعات زیادی نسبت به آن هشدار داده شده است؛ سود زیبایی حاصل از عمل برنزه کردن با مضرات احتمالی آن باید همزمان در نظر گرفته شود.
منابع:
1. UV Radiation consent forms, International Smart Tan Network
2. Ackerman B. (2008) The Sun and the “Epidemic” of Melanoma: Myth on Myth. Ardor Scribendi
3. Garland FC, White MR, Garland CF, Shaw E, Gorham ED. (1990) Occupational sunlight exposure and melanoma in the U. S. Navy. Arch Environ Health 45, 261–267.
4. Ratnayake H. (2010, March) Law Curbs Teen Tanning. The News Journal
5. Oransky I. (2010, May) Tanning Beds: What do the numbers really mean? Association of Healthcare Journalists
6. Levell NJ, Beattie CC, Shuster S, Greenberg DC. (2009, September )Melanoma epidemic: a midsummer night''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''s dream? British Journal of Dermatology 161(3), 630-4
7. Rhodes AR. (2003, April) Melanoma’s Public Message. Skin and Allergy News 34(4)
8. http://www.sunarc.org/papers.htm
تهیه کنندگان:
نازیلا رضایی (دانشجوي داروسازي تهران)
دكتر سمیه نیکنام (مسئول فني داروخانه رازي)
تاريخ تهيه: 23 خرداد 1394