برنزه شدن به نوعی از تیره شدن رنگ پوست در مقابل نور اطلاق می­گردد. این تغییر رنگ در اثر تحریک سلول­های ملانوسیت پوست (سلول­های تولید کننده و ذخیره کننده رنگدانه) در مقابل نور و تولید ملانین (رنگدانه پوست) توسط آن ها صورت می­پذیرد. بی شک پوست را می­توان اولین و محکم­ترین سدی حفاظتی بدن در برابر عوامل محیطی آسیب رسان از قبیل سرما، گرما، نور، انواع ذرات، سموم،میکروب­ها و غیره دانست.

از جمله این عوامل آسیب­رسان، نور خورشید در محدوده طول موج کوتاه یا فرابنفش (UV) می­باشد. نور آفتاب دارای 3 محدوده طول موج در طیف اشعه UV است که شامل UV_A، UV_Bو UV_C می­شود. در این میان UV_Aدارای بیشترین طول موج، کمترین انرژی و بیشترین نفوذ به داخل پوست و UV_C دارای کمترین طول موج، بیشترین انرژی و کمترین قابلیت نفوذ می­باشد. UV_B بین UV_Aو UV_C قرار می­گیرد. خوشبختانه اشعه UV_C توسط لایه ازون و لایه­های بالای جو جذب شده و به زمین نمی­رسد. اما  UV_Aو UV_B به زمین رسيده و بنابراين مي تواند به پوست نفوذ يابد. UV_B  در لایه­های بالایی اپیدرم پوست نفوذ کرده و مسئول آفتاب سوختگی پوست است.  UV_A به لایه­های پایین­تر پوست نفوذ كرده و سبب تحریک نابه­جای کلاژن سازی و درنتیجه چرمی، سفت و ضمخت شدن پوست و ایجاد چین و چروک در آن می­شود. هر دو اشعه UV_Aو UV_B با نفوذ به پوست سبب ایجاد جهش­هایی در  DNA سلول­های پوست شده و از آن طریق خطر ابتلا به سرطان پوست را افزایش می­دهند. پوست انسان به طور طبیعی برای حفاظت از محتوای ژنتیکی (DNA) خود رنگدانه ای به نام ملانین تولید مي نمايد كه در سلول­های ملانوسیت اپیدرم تجمع مي يابد. این رنگدانه ها مانع از نفوذ اشعه­های زیان آور نور خورشید به لایه­های زیرین شده و DNA سلولی را از آسیب محافظت می­کند. تولید رنگدانه برای ایجاد حفاظت بیشتر در شرایط آفتاب شدید افزایش می­یابد. عمل برنزه کردن در واقع استفاده از این قابلیت پوست برای تغییر رنگ در مقابل نور است.

فرآیند برنزه کردن اولین بار در جوامع اروپایی مطرح گردید و توسط زنان جوان اروپایی که رنگ بسیار روشنی داشتنداستفاده شد. طی قرن بیستم باگسترش روند شهرنشینی وکاردرمحیط های بسته،رونداستفاده از روش هایی برای جبران کمبود دریافت آفتاب در این جوامع شکل گرفت. یکی ازاین عادات حمام آفتاب بودکه افراد برای مدت هاوبدون استفاده از هرگونه محافظی درجلوی آفتاب به استراحت می پرداختند تا نیاز بدن به ویتامینD را تامین کنند. بعدها این پدیده به یک عادت در بین افراد مرفه تبدیل گردید شاید به این دلیل که فقط افراد ثروتمند زمان لازم برای اجرای آن را داشتند به تدریج این تغییر رنگ دراثر آفتاب سوختگی به یک نماد از قدرت تبدیل گردید و به عنوان یک زیبایی تلقی شد.

نور خورشید علاوه بر اثرات روانی اثبات شده آن از قبیل اثرات ضد افسرگی و  ایجاد احساس شادی و سلامت در انسان، سبب تولید ویتامین D از پیش­سازهای آن در بدن می­گردد. اما با توجه به اثرات بسیار مضر اشعه­های UV، توصیه می­شود که به جای قرارگیری در برابر آفتاب، نیاز بدن به ویتامین D از راه­های امن­تر دیگر از قبیل مصرف غذاها و مکمل­های دارویی تامین گردد.

فرآیند برنزه کردن به صورت زير انجام می­گیرد:

1_ به صورت طبیعی با استفاده از نور خورشید: در این روش فرد با توجه به درجه تیرگی مطلوب خود  مدت زمان خاصی در برابر نور آفتاب قرار می­گیرد.نحوه تغییر رنگ بستگی به کیفیت نورخورشید دارد. مثلاً درکنار دریارنگ پوست برنزه متمایل به سیاه می شود درحالی که درکوهستان به سرخی تمایل پیدا می کند. زیرادرکوهستان طول موج اشعه کوتاه تر است وانعکاس نور آفتاب نوعی اتساع شدید عروقی بوجود می آورد.

2- به صورت مصنوعی با استفاده از سولاریم (تشک­های خورشیدی): در این روش فرد به مدت 5 تا 15 دقیقه داخل محفظه­های قرار می­گیرد که به صورت مصنوعی اشعه­های UVرا توسط لامپ­های مخصوصی ایجاد می­کند. این لامپ­ها اشعه UVAو UVB را مشابه آنچه که در ظهر یک روز تابستانی به زمین می­رسد به صورت 95 درصد UV_Aو 5 درصد UV_B ساتع می­کنند.

 گاها این تصور اشتباه وجود دارد که استفاده از سولاریم برای برنزه کردن، ایمن و بی­خطر است. اما در مطالعاتی که صورت گرفته ارتباط استفاده از این روش برنزه کردن با افزایش خطر ابتلا به انواع سرطان­های پوست از قبیل ملانوما به اثبات رسیده است. با اینکه استفاده از این روش برای برنزه­کردن قابل کنترل­تر می­باشد اما می­توان گفت "هیچ روش برنزه کردنی بدون وارد کردن آسیب به پوست وجود ندارد."

از این رو وزارت بهداشت استفاده از سولاریوم را در آرایشگاه­ها و سالن­های زیبایی ممنوع اعلام کرده و کاربرد آن را زیر نظر پزشک متخصص مجاز دانسته است. همچنین به خاطر مضر بودن این اشعه واستفاده بی‌رویه­بعضی افراد ازآن،سازمان بهداشت جهانی قوانینی برای کنترل این پدیده تعریف کرده وبه چند گروه درباره برنزه کردن پوستشان هشدار داده است:

·         افرادی که موهای بور و چشم‌های روشن دارند،اشعه ماورای بنفش،به پوست آنها بیشتراز بقیه آسیب می‌‌رساند.

·         افرادزیر 18 سال،نبایدازدستگاه‌های سولاریوم استفاده کنند یا حمام آفتاب بگیرند.

·     کسانیکه کک ومک وخال‌های زیاد،زخم‌های پوستی یاسابقه ‌آفتاب سوختگی در بچگی ودرهرمرحله ‌ای از زندگیشان داشته‌اند، نباید با استفاده از سولاریوم یانورآفتاب پوستشان رابرنزه کنند.

·     از آنجایی که برخی داروها از قبیل برخی آنتی بیوتیك ها،آنتی هیستامین ها،داروهای ضدبارداری،داروهای ضدافسردگی دارای عوارض ناخواسته افزایش حساسیت به نور (Photosensivity) هستند، افرادی که داروی خاصی مصرف می ‌کنند،باید قبل از برنزه کردن باپزشک متخصص مشورت کنند.

·         به خانم‌ها هم توصیه شده که موقع برنزه کردن از لوازم آرایشی استفاده نکنند، چون امکان بروز واکنش­های حساسیتی را افزایش می­دهد.

3- به صورت شیمیایی با استفاده از فرآورده­های اتوبرنزه: در این روش با استفاده از اسپری­ها، کرم­ها و ژل­های برنزه کننده همراه یا بدون قرار گرفتن در معرض نور تغییر رنگ در پوست اعمال می­شود.

به هر روشی که برنزه شدن صورت گیرد، سوزش و تحریک پذیری پوست، سوختگی، ایجاد چین و چروک و افتادی پوست، بروز لکه­های پوستی و کک ومک می­توان از عوارض ناخواسته این فرآیند باشد که البته با تکرار و کاربرد مزمن این روش­ها احتمال آسیب نیز افزایش می­یابد. در نتیجه با توجه به احتمال افزایش خطر ابتلا به سرطان پوست که در مطالعات زیادی نسبت به آن هشدار داده شده است؛ سود زیبایی حاصل از عمل برنزه کردن با مضرات احتمالی آن باید همزمان در نظر گرفته شود.

منابع:

1.     UV Radiation consent forms, International Smart Tan Network

2.     Ackerman B. (2008) The Sun and the “Epidemic” of Melanoma: Myth on Myth. Ardor Scribendi

3.     Garland FC, White MR, Garland CF, Shaw E, Gorham ED. (1990) Occupational sunlight exposure and melanoma in the U. S. Navy.  Arch Environ Health 45, 261–267.

4.     Ratnayake H. (2010, March) Law Curbs Teen Tanning. The News Journal

5.     Oransky I. (2010, May) Tanning Beds: What do the numbers really mean? Association of Healthcare Journalists

6.     Levell NJ, Beattie CC, Shuster S, Greenberg DC. (2009, September )Melanoma epidemic: a midsummer night''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''s dream? British Journal of Dermatology 161(3), 630-4

7.     Rhodes AR. (2003, April) Melanoma’s Public Message. Skin and Allergy News 34(4)

8.     http://www.sunarc.org/papers.htm

تاريخ تهيه: 23 خرداد 1394